Świętorzecki Apolinary Otton (1835—1915), ziemianin, uczestnik powstania styczniowego, zesłaniec.
Ur. 22 III w rodzinnym majątku Krzywicze (pow. miński), w rodzinie ziemiańskiej, był synem Władysława (ur. 1795), wyznania katolickiego, uczestnika kampanii napoleońskiej, odznaczonego Krzyżem Legii Honorowej, podporucznika pułku Eklererów Gwardii Cesarskiej, po zdymisjonowaniu w r. 1816 osiadłego w Krzywiczach, prezesa komisji żywnościowej w Mińsku, a potem podsędka ziemskiego mińskiego. Matką Ś-ego była Kazimiera Teofilia z domu Świda (ur. ok. 1801), wyznania ewangelickoreformowanego, córka Jana Stefana i Anieli Teodory z Przystanowskich. Ś. miał braci: Rodryga (zob.), Kazimierza Juliana (ur. 1824), Septyma Felicjana (ur. 1828) i Józefa Felicjana, oraz siostry: Adelę (Anielę? ur. 1830), Oktawię (ur. 1831), żonę Cezarego Świdy, Konstancję Klotyldę (ur. 1832), żonę Tomasza Miładowskiego, i Wiktorię.
Ś. z rodzicami mieszkał w wydzierżawionej kamienicy przy Wysokim Rynku w Mińsku i prawdopodobnie w l. 1846—54 uczył się tam w Inst. Szlacheckim. Studia odbył na uniw. w Moskwie, a następnie w Akad. Medyko-Chirurgicznej w Petersburgu. Zapewne w r. 1856 przerwał naukę i osiadł w Krzywiczach, a w lipcu 1860 zamieszkał w domu swego krewnego Bolesława Świętorzeckiego w Bohuszewiczach (pow. ihumeński). Wg niektórych źródeł pozostawał od grudnia 1861 w służbie państw. Po wybuchu powstania styczniowego został wiosną 1863 przyjęty w Mińsku do organizacji narodowej przez Pawła Dybowskiego (pseud. Zaremba) i mianowany przez niego naczelnikiem okręgowym z zadaniem zorganizowania powstania w okolicy Rakowa (pow. miński). Z zebraną przez siebie niewielką grupą podążył ok. 25 V t.r. do Radoszkowicz na pograniczu powiatów wilejskiego i mińskiego dla odbioru broni od miejscowego proboszcza, ks. Żylińskiego. Zamierzał przyłączyć się do partii Wincentego Koziełły w pow. wilejskim, jednak po jej rozbiciu 28 V pod Władykami rozpuścił oddział i udał się do Mińska, gdzie otrzymał polecenie przyłączenia się do partii Dybowskiego. Wg własnych wspomnień (częściowo kwestionowanych przez S. Zielińskiego) dotarł do partii z zebranymi po drodze ochotnikami, lecz po ucieczce Dybowskiego pod koniec czerwca za granicę pozostał w oddziale, który ścigany przez Rosjan podzielił się na mniejsze grupy, błąkające się po lasach i bagnach. Wraz z kilkunastoma osobami przedostał się do partii Jana Wańkowicza (pseud. Leliwa). Wobec beznadziejnej sytuacji podjął w Najdzienowicach (pow. miński) decyzję o zaprzestaniu walki. Przez pewien czas ukrywał się u krewnego Tadeusza Świętorzeckiego w jego majątku Warnauły (pow. nowogródzki lub miński). Działająca nadal organizacja powstańcza w Mińsku uzyskała dla niego paszport na nazwisko Ignacego Mawrowskiego, mieszczanina z Iwieńca (pow. miński), wręczono mu też pieniądze na drogę. Ś. wyjechał do Petersburga, a następnie do Moskwy, gdzie przebywał przez kilka tygodni, po czym schronił się u znajomego leśniczego w gub. tambowskiej. Wkrótce jednak aresztowany, został przewieziony do Spasska i uwięziony w Tambowie; był przesłuchiwany i uznany za poszukiwanego Bolesława Świętorzeckiego. Ujawnił swe prawdziwe nazwisko, lecz mimo to został wiosną 1864 osadzony w więzieniu w klasztorze pobernardyńskim w Mińsku. Dzięki staraniom ojca pozwolono mu wychodzić w asyście żołnierzy do miasta oraz widywać się z rodziną i narzeczoną. Za udział w powstaniu i posiadanie fałszywego paszportu został w sierpniu t.r. skazany na cztery lata ciężkich robót na Syberii, utratę praw stanu oraz konfiskatę majątku. Zastępca gen.-gubernatora Aleksandr L. Potapow złagodził wyrok na karę osiedlenia na Syberii, utrzymując pozbawienie praw stanu i konfiskatę majątku.
Razem z innymi skazanymi Ś. jechał koleją przez Wilno, Petersburg i Moskwę do Niżnego Nowogrodu; dalszą drogę odbył na podwodach. Przez Perm, Tobolsk, Tomsk, Tiumeń i Krasnojarsk dotarł pod koniec sierpnia 1865 do Irkucka, skąd w październiku t.r. wyruszył na miejsce odbywania kary we wsi Kamionka nad Angarą w gm. Idinskaja w okręgu bałagańskim. Z zesłańcem Holzendorfem, majstrem garbarskim z Warszawy, założył tu garbarnię, którą z powodzeniem prowadził. Kontaktował się z bratem Rodrygiem, zesłanym na ciężkie roboty do usolskiej warzelni soli. Przed listopadem 1868 został przeniesiony do Tielmińskiej Fabryki Rządowej, gdzie pracował jako buchalter. Na mocy Najwyższego Manifestu z 25 V t.r. uzyskał 24 IV 1869 zgodę na przeniesienie do Rosji europejskiej; mimo to pozostał na Syberii i pracował jako felczer, zatrudniony kolejno w kopalniach złota w Jakucji nad Leną, szpitalach w Maczy, kopalni w Tichonozadońsku, Suchym-Ługu, ponownie w Maczy oraz w kopalni w miejscowości Wiernyj.
Pod koniec l. siedemdziesiątych otrzymał Ś. zgodę na powrót do kraju, jednak bez możliwości osiedlenia się w Kraju Północno-Zachodnim. W Irkucku spotkał się z bratem, a następnie przez Moskwę i Smoleńsk dotarł jesienią 1877 do Mińska, gdzie odwiedził rodzinę i przyjaciół, po czym wyjechał do Król. Pol. Nie wiadomo, gdzie zamieszkał. Po jedenastu latach, w r. 1888, wrócił w strony rodzinne i osiadł u siostry, Oktawii Świdowej, w majątku Hranicze (pow. wilejski), którym przez pewien czas administrował. Spisał wspomnienia, które opublikowała zaprzyjaźniona z nim Zofia Kowalewska („Ze wspomnień wygnańca”, „Dzien. Wil.” R. 2: 1907 nr 256, 260, 271—272, 275, 285, 288, 290—299, R. 3: 1908 nr 7—10, wyd. osobne, Wil. 1911, wyd. 2, Wil. 1912, fragment w: „Etapami na Syberię. Obrazy i wspomnienia”, W. 1916). Walery Przyborowski, Benedykt Dybowski i Wandalin Czernik zarzucili wspomnieniom Ś-ego szereg błędów i nieścisłości. Ś. zmarł w r. 1915 zapewne w Hraniczach.
Ś. nie założył rodziny.
Kozłowski, Bibliogr. powstania; PSB (Kowalewska Zofia, Świda Bolesław); Zieliński, Mały słown. pionierów; — Djakow W. A., Udział Polaków w badaniach i zagospodarowaniu Syberii, „Przegl. Hist.” T. 65: 1974 z. 4 s. 643; Gorbačeva O., Vosstanije 1863—1864 gg. i repressivnyje meroprijatija carizma v Belarusi, w: Powstanie styczniowe 1863—1864. Walka i uczestnicy. Represje i wygnanie. Historiografia i tradycja, Red. W. Śliwowska, W. Caban, Kielce 2005 s. 117; Hursik V., Tragedyja belaj gvardii. Belaruskije dvaranie u paustanni 1863—1864 gg., Minsk 2001 s. 125; Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, Kr. 1928; Jędrychowska B., Polscy zesłańcy na Syberii (1830—1883). Działalność pedagogiczna, oświatowa i kulturalna, Wr. 2000; Kowalewska Z., Obrazki mińskie 1850—1863, Wil. 1912 s. 29, 32—3 (fot.); Łaniec S., Litwa i Białoruś w dobie konspiracji i powstania zbrojnego (1861—1864), Olsztyn 2002; Paustannie 1863—1864 gadou u Vicebskau, Magileuskau i Minskau gubernijach, Minsk 2014; [Rec. Ze wspomnień wygnańca] w: „Przegl. Hist.” T. 25: 1911 s. 539—42 (Z.L.S. [Przyborowski W.]); Rok 1863 na Mińszczyźnie, Mińsk 1927 s. 95 (błędnie dot. B. Świętorzeckiego); Śliwowska W., Syberia w życiu i pamięci Gieysztorów — zesłańców postyczniowych, W. 2000 (bibliogr.); Zembrzuski L., Złota księga korpusu sanitarnego 1797—1918, W. 1927; — Czernik W., Pamiętniki weterana 1864 r., Wil. 1914; Czetwertyński W., Na wozie i pod wozem, P. [1939] s. 219; Dybowski B., Pamiętnik dra […] od roku 1862 zacząwszy do roku 1878, Lw. 1930; tenże, Wspomnienia z przeszłości półwiekowej, Lw. 1913; Gieysztor J., Pamiętniki z lat 1857—1865, Wil. 1913; Giller A., Spis Polaków będących w Usolu w ciężkich robotach, P. 1872 s. 176; Lasocki W., Wspomnienia z mojego życia, Kr. 1934 II 40—1, 335; Vilenskij vremennik. Kn. VI. Archivnyje materialy Murav’jevskogo muzeja otnosjaščijesja k pol’s’komu vosstaniju 1863—1864 gg., Vil’na 1915 cz. 2 s. 198—9; — Gosudarstvennyj archiv Rossijskoj Federacii w Moskwie: F. 109 (1863) vol. 23 cz. 416 k. 117, F. 109 (1865) vol. 31 k. 378v, 441, 454, 466v, 565, F. 109 (1867) vol. 55 k. 259—60, 265v; IH PAN: Kartoteka zesłańców; Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.: F. 378 (1863) vol. 33 k. 22, F. 378 (1866) vol. 320 k. 6v, F. 1135 op. 8 vol. 32 (Pamiętnik Emila Dybowskiego dot. pobytu na Syberii i w Rosji europejskiej); Lvivs’ka naukova biblioteka im. V. Stefanyka we Lw.: F. Ossolineum vol. 4533 k. 124, vol. 4535 k. 155; Nacyjanal’ny histaryčny archiŭ Belarusi w Mińsku: F. 299 op. 1 vol. 582 k. 13v, F. 316 op. 2 vol. 2907; Rossijskij gosudarstvennyj istoričeskij archiv w Pet.: F. 1286 op. 50 vol. 504 k. 397v—8; — Informacje Olgi Gorbaczowej z Mińska (Białoruś) i Pawła Jurewicza z Hiszpanii.
Anna Brus